Hiet – ny heim for heimefronten
Høsten 1944 klarte tre menn, som var involvert i illegalt arbeid, å rømme unna en tysk razzia i Otta-Kvamsfjella. De tok seg over fjellet og kom ned til Sødorp, der de gjennom Ottar Morken fikk kontakt med Hans Skriubakken på vestsida av Harpefoss. De ga han dekknavnet «Johannes Åsen» og satte han inn i planene om å bygge ei lita hytta godt gjemt, der de kunne fortsette med sitt motstandsarbeid. Les meir
Filed under Krig
Israel Krupp på Tofte. Han «er en middels høy, kraftig kar som beveger seg med vuggende gange fram mot de ankomne. Under det kraftige, grå håret åpner det grovskårne ansiktet seg i et bredt smil.»
-Hundorp-bonden Israel Krupp var en av den hemmelige hærens viktigste støttespillere i mer enn førti år. Det hevder Ronald Bye og Finn Sjue i boka Norges hemmelige hær. Historien om Stay Behind., som kom i 1995 på Tiden Norsk Forlag. Forfatterne har gitt Israel Krupp et eget kapittel og spør:
Hvem var han så, dette merkelige mennesket der oppe på Hundorp i Gudbrandsdalen? Som klarte å holde seg unna rampelyset praktisk talt hele sitt liv? Bare en mindre del av livet hans har det til nå vært mulig å grave fram. Men den er desto mer interessant.
Filed under Biografiar, Menn
GUDBRANDSDØLEN 1942: Søndre Forr er i dag en av Gudbrandsdalens største gårder. Hva dyrket innmark angår, overgås vel neppe Forr av noen annen gård i dalen, idet gården har 444 mål dyrket jord. En del av eiendommen som støter til Lågen, er imidlertid stadig utsatt for flom. Les meir
Filed under Biografiar, Jordbruk, Kvinner, Menn
Han skulle gått til dokter Grønning, guten i Peer Gynt, som hogg av seg fingeren for å sleppe kongens teneste. Men da hadde det ikkje vorte noko av Prestens tale.
GUNNAR LIEN: Bjarne Nystuen på Frya vart innkalla på sesjon. Men han var så uhuga på denne eksisen at han gjekk til doktor Christian Grønning og spurde om han kunne få noko middel som gjorde han sjuk for ein dag, slik at han vart friteke. Nokon slik medisin ville ikkje Grønning gje han. Men dersom guten nå ønskte å bli sjuk, rådde Grønning han til å kjøpe seg ei flaske landsøl og ei øskje med snus. Før han gjekk frå heimen, skulle han ta nokre klyper med snus og blande nedpå ølet for å drikke seg i seg denne stygge blandinga. Bjarne gjorde som Grønning hadde sagt, og da han på veg til sesjonen gjekk forbi Jetlund, tok han til å kjenne seg uvel. Da han gjekk opp trappa til kommunesalen, der sesjonen skulle vera, kjende han at det svartna for augo. Ein slik sjukling ville dei ikkje ha i kongen sine klede. Bjarne vart vraka, men eit par dagar seinare var han like frisk att. Les meir
Filed under Biografiar, Menn
-Eg tenkjer meir medan eg søv hell du medan du er vakjin, din vengjermaur. Og vengjemaurnamnet festa seg ved han for levetida. Foto: skogoglandskap.no
IVAR KLEIVEN: Lars Dalshaugen frå Skåbu var ein godkar, og det hende nok at han kom i krangel og gjorde ein slåstkule, men han sto ikkje etter å slåst. I eksesisen var det ein løytnant i Kvam som var så utgjordt på å dragast med soldatane, han skjønte dei var godkarar og han ga seg ikkje før han fekk prøve seg på Lars Dalshaugen. Denne løytnanten heitte Leth, og Lars tok han som ein halmsekk og kasta han borti ein lortdam:
Har´e bennande dø! – Kå lett du va!
sa´n Lars. Les meir
Filed under Biografiar, Menn
Tyske soldatar på veg heim i mai 1945. I Sødorp budde dei på skolen og på Sulheim. Foto: Mabel Hage.
RAGNAR ØVRELID: Ein som var ung i maidagane 1945 fortel:
Utover dagen var gatene på Vinstra fulle av folk. Alle skjønte at noko var i gjære. Av Johan Dahl på telefonsentralen fekk vi vite meir etter kvart. Om ettermiddagen vart det klart at tyskarane hadde gitt seg. Flagg kom fram. Nå skulle det festast. Kunne vi skaffe oss noko å drikke? Brennevin fanst ikkje. Men vi kjende tannlegen. Ein av oss gikk op til han og kom tilbake med ein porsjon 96%. Ikkje så mykje, men nok til oss, uvande som vi var med den slags.
Ved Vinstra hotell budde kjøthandlaren. Han var NS-mann og hadde radio. Vi drog dit. Han sat og spelte sjakk med ein tyskar frå hotellet. Dei var mjuke nå, så vi fekk kome inn og høyre nytt. Blendinga var oppheva, meldte radioen. Ein av oss strauk rett heim, reiv ned blendingsgardinene og trakka dei ned i vedkassa så alt brotna.
Så bar det ut att. På «Skåbu», annekset til Vinstra hotell, høyrde vi det var dans. Vi opp. Rommet var fullt av dansande mannfolk, alle hadde drukke.
Lensmannen budde på hotellet. Vi ville ha tak i han. Tyskarane som heldt til her, sa ingen ting da vi henta han. Han låg til sengs i berre makkoen, med ein colt på nattbordet. Han var liten av vekst og vart nærast boren til dansesalen. Han fann seg i behandlinga, og ingen lei overlast.
Feiringa tok verdigare former etter kvart som folk vente seg til den nye fridomen.
Filed under Krig
Tor Sæthersmoen, Linda Myromslien og Hans Petter Kleiven i Gudbrandsdal Krigsminnesamling. Foto: Dølen
Fredag 8. mai, ved 70 års-markeringa for frigjeringsdagen i Kvam, skal ordføraren dele ut regjeringas krigsminnemedalje til Tor Sæthersmoen som takk for innsatsen han gjorde under krigen. Historielaget har nå lagt ut seks utdrag om krigstida frå biografien om Tor Sæthersmoen på denne sida. I 1940 var han for ung til å bli soldat. Han og kameratane sat i utkikkstårnet på Hedmarktoppen og såg på flya som bomba Elverum på jakt etter konge og regjering. I 1942 hjelpte han russiske krigsfangar med komme seg over til Sverige. Han måtte sjølv flykte. Så, endeleg, i 1944 kom han seg over til England. Der vart han send til kommandosoldat-kurs i Skotland. Dølen melder nå at Tor Sæthersmoen gir bort krigslitteratur og effektar til Gudbrandsdal krigsminnesamling og håper gåva kan gi fortgang i planane om ei utviding av krigsminnesamlinga.
Filed under Biografiar, Krig, Menn
Logoen til Fron historielag er teikna i 1997 av kunstnaren Ragnvald Frøysadal etter ein gammal kyrkjering frå Steig i Sør-Fron. Motivet er eit fabeldyr som bit seg sjølv i sporden.
Fron historielag er ein idealistisk organisasjon. Vil du bidra til at ho lever vidare? Støtt det arbeidet Fron historielag gjer her og på andre område. Bli medlem i 2016. Berre 100 kroner til konto 2095 32 92735, Fron historielag, 2640 Vinstra. Oppgje epostadresse. La oss gjere dette saman.
Carl Henrik Grøndahl
carl.grondahl at gmail.com
"Av de bedre Fronsbygdin. Med 21 artiklar over 160 sider presenterer Fronsbygdin en god blanding av lokalhistorisk lesestoff og blir et unikt oppslagsverk. "
Tor Larsen i Dølen
"Frøningane held oppe framifrå årbok-kvalitet. Det er imponerande kva årbokredaktørane får fram av stoff."
GD
Ragnvald Einbu: Kristningsmøtet på Hundorp 1021Rasmus Stauri stauri at online.no
Gard Espeland
Hildegunn Maria Haanes Ruset
F.v. redaksjonssekretær Gard Espeland og redaktørane Per Ottesen og Rasmus Stauri.
