Monthly Archives: juli 2022

Frå Skumsjøen?

BRIT NILSEN: Elva Frya renn frå Furusjøen på Kvamsfjellet og ned i Laugen ved grenda Frya lengst sør i Sør-Fron. Det er altså ei elv som har gitt namnet til grenda, noko som er svært vanleg. Forskarane har ulike syn på kva dette namnet betyr. Indrebø meiner at både elva og vatnet har namn etter treslaget furu, som det enno er mykje av rundt Furusjøen. Det avleidde elvenamnet har vore Furhión, som kunne gi gamalnorsk Frýa og moderne norsk Frya. Les meir →

Kan vere frå før Svartedauen

Begravelsen etter fru grosserer Sørensen 1921 på Tofte Uppigard. Husmenn og naboer og tjenestefolk fra Tofte sanatorium

BRIT NILSEN: Toftgrenda eller Toftgardane ligg på vestsida av Laugen, øvst i Nørdre Lia. Det eldste skriftlege belegget vi har for namnet på Toftgardane, er frå 1318, a Tomtom. I seinare skriftlege kjelder er namnet skrive med ft, som i 1668: Thoffte. Både i gamalnorsk og i dialektane i dag finn vi mange ulike uttaleformer av ordet: tupt, tyft, tøft, toft, tuft og tomt. I eldre tider, som i dag, betyr ordet «hustomt eller hustuft.» Mange av desse gardane kan vere frå tida før 1350, da Svartedauen la mange gardar øyde, og berre tuftene av gardar låg att i fleire hundre år. Sidan vi har skriftleg belegg for Toftgardane alt frå 1318, er altså dette av dei riktig gamle toft-namna.

Ein avkrok?

BRIT NILSEN: Kvam er truleg opphavleg eit bygdenamn på bygda mellom Brekka i sør og Kollo i nord. Tydinga av gamalnorsk hvammr er noko usikker. Naturgrunnordet kvam er kjent frå mange dialektar, og kan somme stader bety «ein avkrok, dal eller vik, som er omgitt av høge bakkar, slik at ein ikkje kan sjå den på avstand.» Men ein må sjå på dei geografiske tilhøva ved kvamsnamna, og ei tyding som «stad der eit hovuddalføre knip seg i hop», passar nok best på Kvam i Nord-Fron.

Kvam er brukt i mange stadnamn i Norge. Dei er mest vanlege på Vestlandet, og namna finst både på Island og i dei norrøne bygdene i Skotland. Ein reknar derfor med at desse namna vart mykje brukt i vikingtida, men noko sikkert om dateringa på alle desse namna kan ein ikkje seie, fordi ordet har vore brukt som naturgrunnord heilt opp til i dag. At Kvamsbygda har hatt dette namnet frå svært gammal tid, må ein tru.

Eit svært gamalt og sjeldan namn

BRIT NILSEN: Fron er i dag brukt på nabokommunane Sør-Fron og Nord-Fron. Fram til 1850 var Fron eitt herad og prestegjeld. Fron er eit svært gamalt namn, og det finst ikkje nokon annan stad i landet. Den eldste skriftlege kjelda for namnet er eit brev frå 1353, der det er skrive a Frone. Fron er nok opphaveleg eit bygdenamn knytt til Øverbygda og Nerbygda i Sør-Fron.

Namneforskarane har heilt ulike tolkningar av dette eldgamle namnet. Rygh meiner det kjem av det gamalnorske ordet frón, som betyr «land eller «jord» og berre er kjent frå diktarspråket eller poesien. Seip meiner namnet er ei avleiing av elvenamnet Frya. Han meiner namnet fortel at staden låg ved Frya. Fron er altså eit svært gamalt og sjeldan namn, men heilt sikre på hva det ein gong tydde, kan vi ikkje vera.

Jordras har lage ei stripe i lendet?

Ingeborg Fevolden på Gammelsetra, Baukholstulen på 1950-talet

BRIT NILSEN: Denne grenda, der Baukholsgardane ligg, er nemnt i Aslak Bolts jordebok (1430-1440). Der vart namnet skrive Baukaall. Sisteleddet i namnet er gamalnorsk áll, som vart brukt om ei djup renne i vatn, og om ei stripe med anna farge langs ryggen på dyr, særleg hestar. Den opphavlege tydinga var nok «stripe», og slik er det brukt  i stadnavn også. Førsteleddet er vanskeleg å forklare. Rygh seier han kjenner berre eitt namn i landet som kan vere i slekt med dette førsteleddet, nemleg garden Bauker i Østre Gausdal. Førsteleddet kan henge saman med gamalnorsk bauka, som betyr «rote» eller «grave». Ein kan gjette på at vatn eller jordras har lage ei «stripe» i lendet her ein gong for lenge sidan.

Stor ferdsel over isen

Nå er det verkeleg brei veg over Bredeveien. Nye E6. Foto: nrk.no

BRIT NILSEN: Bredeveien, som skrivemåten er, er namnet på eit bruk og på eit område som ligg rundt Fron Ysteri. Ei tid var det også namnet på eit postopneri og ein stoppestad for jernbanen. Opphavleg har dette området vore utmark for gardane i nærleiken. I 1712 vart det halde eit skifte, der gardane Oden, Brandrud, Stokke og Listadgardane delte denne utmarka mellom seg. Ikkje lenge etter den tid kom den første busetnaden. Namnet «Breivegen» har nok si forklaring i at her har det vore stor ferdsel over isen på Laugen vinterstid. Gardane i Ryslandgrenda åtte heile søre delen av Skodal, og mange av gardane på austsida av Laugen hadde setrene side på vestkjølen, så isvegen vinterstid vart ei viktig ferdselsåre.

Slik var det på Bredeveien ein gong. Foto: netcat