Monthly Archives: desember 2021
31. desember 2021 · 23:01
– Jeg har likt meg godt i fjøset
Nyttårsaften takket en av de siste budeiene for seg
Signe Dalsegghagen: Det var slik at jeg skulle bli budeie, det var liksom ikke snakk om annet.
TORBJØRN MATHISEN: Nyttåraften takka Signe Dalsegghagen for seg i fjøset på Rolstad nordre i Sør-Fron. Hun hadde bestemt seg for å legge opp og nyte godt av trygden etter at hun i mer enn 52 år har tjent i forskjellige fjøs på garder i Sør-Fron. 68 år er hun blitt, og nå nyter hun tilværelsen i sitt lille hus like ved Jensbakken sammen med buhunden Truls. Dermed har en av de aller siste budeiene i Sør-Fron sagt takk for seg. Budeie av det gamle, gode slaget, som har tjent på gardene både sommer og vinter. Om sommeren har Signe vært på fjellet i alle år, og når våren kommer igjen, vil nok lengten til Fronsfjellet bli sterk. I vårt rasjonaliserte samfunn er det snart ikke plass for budeier lenger, og på de fleste gardene er det mannen selv eller kona som tar et tak i fjøset.
Filed under Biografiar, Jordbruk, Kvinner, Setring
Ny kjerring på gammel gard II
Tradisjoner fra hedensk tid på Sygard Forr?
Kari Bay Haugen
KARI BAY HAUGEN:En juletradisjon som ikke eksisterer lenger, er juleroa. Lille julaften bar Hans inn sekker med fersk bjørkeved og tømte utover gulvet. Veden skulle legges tett sammen og dekke to kvadratmeter ved siden av peisen. Øksa ble flittig brukt, og utpå kveldsida var veggen ferdig. Et kunstverk med drivkvit bjørk, som utover året tørket og forandret seg til varme fager og tørr oppfýringsved. Les meir
Filed under Biografiar, Folketru, Jordbruk, Kvinner
Skal det vere litt kraftig mat i romjula?
Det går lenge før de vert svoltne att
OLAUG ASKHEIM AAS: Som den skogskaren far var, hadde han ein favorittmatrett frå praksistida: Sluring. Han skar spekeskinke i terningar og bruna i panna. På den tida visste ingen kva «stjernegris» var. Nei, det var skikkeleg feitt på grisen, og det synte seg i steikepanna. Far laga ei tjukk røre av kveitemjøl og mjølk, let det svelle og tømde det i panna oppå flesketerningane. Så stod dette og godtgjorde seg på vedakomfyren til det var kokt. Da kom panna på bordet, litt sukker strødd oppå, og så åt vi frå kvar vår kant med skei. Dette var middagen når far var åleine heime med oss. Kraftig mat. Godt var det ôg. Det gjekk lenge før vi vart svoltne att.
Les meirFiled under Jordbruk
– Fron er en ulykkelig og fordervet bygd
Talet på «uægte fødte børn» forskrekka Eilert Sundt
Eilert Sundt (t.h) hadde ein disputt med Per Chr Asbjørnsen (t.v) kalla Grautkrigen. Dei fann at ein duell måtte til. Asbjørnsen hadde som utfordrar rett til å velgje våpen, og han valde – magen! Til jubel frå publikum og duellantane sjølv klaska dei saman mage mot mage.
ELDRID BRANDVOL: I Fronsbygdene var det ikkje noko uvanleg å ha både eitt og to barn saman før giftarmålet. Heller ikkje ser det ut til å ha vore til ulempe på ekteskapsmarknaden om ein hadde eit barn «fyryåt». Utan blygsel fortalte folk om barn født utanfor ekteskap, om folk som budde saman utan å vera gift, noko som var straffbart etter lova. Bygdafolk flest såg ikkje på det å få barn utanfor ekteskap som ei ulykke. Det var helst blant dei «kondisjonerte» ei slik oppfatning var rådande. I Nord-Fron var det svært få personar av denne gruppa, og meiningane deira om samliv hadde vondt for å slå gjennom blant «almuen». Les meir
Filed under Biografiar, Kvinner, Menn
Eg håpte det snart ville kome eit nytt gravøl
Ein barndom på eit av dei dårlegaste bruka i Sødorp
Øyakleiva omlag 1930. Foto: Pål Kluften frå Paul Henrik Hage: Gamle bilde frå Sødorp
OLA KLÅPBAKKEN: Øyakleiva heiter eit lite nedlagd bruk øvst oppe i Sødorp. Dette er barndomsheimen til Magnus Været, og her budde han fram til 1957. Då vart bruket nedlagt og fråflytta. Fredag 28. juni 1929 kom dei nye eigarane til Øyakleiva. Det var Marie og Halvor Været med tre ungar, to kyr og ein kalv. Magnus var då tre år. Ho Martha, syster hans, var fem år, og bror han , Ole, var berre eitt år. Les meir
Filed under Biografiar, Jordbruk, Kommunikasjon, Menn
Han skaut hol i brennevinskaggen
Og så vart det brått slutt på julefeiringa
OLE CHR. RISDAL: På 1800-talet var det ein som heitte P. Carlsen Foss som sette i gang ei større tømmerdrift i Skåbu. I samband med dette verserer det ei spesiell julehistorie. Det var på slutten av ei julehelg, og det hadde vore vel mykje turing på Hølmyra. Dei som var med skulle vere ein tømmerhusbond til Carlsen, ein del av hoggarane hans som låg der, samt eit par bygdekarar. Det lei så langt uti jula at drifta skulle vore i gang att. Men karane hadde enno att ei kagge med brennevin som dei sat og godgjorde seg med, og somme hadde nok sovna óg. Les meir
Filed under Biografiar, Menn, Verksemder
– Odd Jan Skriubakken imponerer
Ros til årets utgave av Fronbygdin i Dølen
TOR LARSEN I DØLEN 16.12.2021: Odd Jan Skriubakken har hvert år siden 2013 hatt store og gjennomarbeidde artikler om husmannsplassene på vestsida av Sør-Fron. Han imponerer denne gangen også. Med en detaljrikdom omkring husmannsplasser, garder og slekter, samt innfletta historier om folks gjøren, laden og skjebner, så er dette en artikkelserie om nok går sin seiersgang både blant slektsgranskere og den jamne leser med interesse for lokalhistoriske fortellinger.
Les meirFiled under Biografiar, Kunst og handverk, Menn
Leif Juster, Adolf Tagestad og fjols til fjells
Lysteleg på Gålå i gamle dagar
Snøen ligg idyllisk rundt Hurumhei høgfjellshotell, styrt av portieren Poppe (Leif Juster). Så kjem dotter til direktøren på hemmeleg inspeksjon, forkledd som pikkoloen Rudolf. (Unni Bernhoft). Både tilsette og gjester spring omkring dei i eit ellevilt virvar. Leif Juster køyrer på ski frå Blåbæråsen gjennom støa på Tåkådstadsetra, noko som gjekk greitt på film. Adolf Tagestad, som ofte var på farten, vart beden om å vere statist, og i filmen ser han undrande på Juster som fer forbi. Dette er filmen Fjols til fjells frå 1957, ein av dei mest berykta filmane i norsk filmhistorie. Elska av publikum, slakta av kritikarane og kulturvitarane. Nokre av scenene vart innspelte på Gålå Høgfjellshotell. Møbelpioneren Ragnvald Krogenæs nytta høvet til å plassere møblane sine i foajéen, og ein frøning var altså med som statist: Adolf Tagestad.
I 2020 kom ein ny versjon av filmen. Her vil barnebarnet til Poppe, Leif Juster sin rollefigur, kjøpe det gamle Hurumhei-hotellet og rehabilitere det. Men her er ikkje Gålå med, ikkje Krogenæs og ingen statistar frå Fron. Båe filmane er å få på CD.
Filed under Kunst og handverk
I Kvikne ringte dei inn jula ein time for tidleg
Historia om husmannen og kyrkjetenaren Torger Flekken
ODDGEIR BRUASET: Enno ein gong står Torger Torgersen Flekken her i mørke og dreg. Den største klokka oppe i tårnet vender seg, hammaren dundrar mot massiv malm. Enno ein julekvelds ettermiddag står han her og ringjer i Kvikne kyrkje. Enno ein gong skal han varsle at jula er kommen. Arbeidet er tungt. Ein times ringing. Men tanken går til dei borte i Baksidelia, til kona og dei seks borna på den vesle husmannsplassen som fekk namnet Flekken. Det blir seint før han når heim til dei som sit og ventar, også denne julekvelden.
Les meirFiled under Biografiar, Folketru, Menn, Musikk
Fron historielag er ein idealistisk organisasjon. Vil du bidra til at ho lever vidare? Støtt det arbeidet Fron historielag gjer her og på andre område. Bli medlem. Berre 200 kroner til konto 2095 32 92735, Fron historielag, 2640 Vinstra. Oppgje epostadresse. La oss gjere dette saman.
Her er det ikkje berre grundig gards- og slektshistorie. Hovdhaugen skriv òg om utvandring og utflytting, om husmenn og tilhøvet mellom husmann og bonde og fleire andre tema. Denne boka må ein berre ha i hylla! Bind 1 om Nord-Fron er utseld. Har du eit eksemplar ståande og vil selje, er historielaget kjøpar. 
Ragnar Øvrelid
"Eg vonar at ei bok som denne vil styrkje kjærleiken til og vørdnaden for bygdemålet. Dei norske bygdemåla er i slekt med dei fremste kulturspråka i verda."
Ragnvald Einbu: Kristningsmøtet på Hundorp 1021
Fron historielag 