Skråtobakk mot hoggorm

Dersom kyrne kom tidleg åt seter´n att om kvelden, vart det støtt fint vêr dagen etter. Foto: Anton Løkken

MARGIT LYKKJOM OG ANTON LØKKEN: Kvar sommar vaska eg heile selet. Det lukta så godt av kvitskura vegger og tak og golv med einerkvister på. Dessutan måtte gjerdet rundt kvea stellast på. Dei snøtunge vintrane var harde med gjerdet. Alt arbeidet ute var sjølsagt kararbeid.

Hesten gjekk rundt kvea og åt gras. Kom det andre hestar, kunne det hende han slo seg i lag med dei og rømde. For ungane var det stor stas å få besøk av hestefølgje. Det hendte det gjekk an å ri litt på dei rolegaste av hestane. Eg var sjølsagt redd, men ungane likte det godt.

Dagane på setra gjekk fort for både store og små. Ungane fiska i åa, passa kalvane den fyrste tida, «sette på kakkein» med mjøl og salt til kyrne og hjelpte til med anna småarbeid. Kyrne gjekk og beita der dei sjølve ville, vidåtto var det nok av. Oppå måsårabbom voks det stor og fin kusopp, inni Glupa fann dei myrvekster av ulike slag. Dei åt det dei likte best, og dyrlækjar vart det aldri bruk for. Ja, så nær som ein gong grisen vart sjuk, da. Han fekk rausjuka.

Dersom kyrne kom tidleg åt seter´n att om kvelden, vart det støtt fint vêr dagen etter. Ville dei ikkje lyde når oss lokka, kunne du vera sikker på at det vart styggvêr. Da laut ho fylle vomma.

Det var så triveleg å stå oppå hauga ved Litlgardsseter´n og lokke innover mot Vetlfjell og Avstjønn, eller innover mot Glupa. Anna og Marit stod der ofte au. Kyrne hørte forskjell på stemma og lokkinga vår, er eg heilt sikker på. Når eg lokka, var det berre Lykkjoms-kua som letta på huggu. Slik var det au når ho Anna og Marit lokka. Dyra kjende att både målet, melodien og namna.

Svigermor mi, som au var på seter´n i over 40 år, fortalde at ein laut sea «i Jesu namn» når ein let att fjøsdøra om kvelden. På den måten stengde ein for vonde makter, sa ho. Og ein skulle aldri slå kokandes vatn på grøn mark, da kom dei underjordiske til å hemne seg. Når ein mjølka kua, skulle ein aldri mjølke «bakpappein» fyrst. Da mjølka ein kua «tå båse», fortalde ho. Dersom ein hadde lei ku som ikkje ville heimatt om kvelden, laut ein aldri gå og tenkje at denne kua kjem vel ikkje i kveld heller. Da stengde ein for ku´n, slik at ho vart liggjande ute, sa ho. Og om ei slik ku ikkje greidde seg, kunne ein sope ned litt kongrov-vev og ha i ei drøvju-bytte og få det i kua så varmt som råd. Da skulle alt ordne seg, heitte det

Eit praktisk råd var å la all kongrov-veven hengje der han var, det var gild flugufangar.

Eit anna råd eg sjøl fekk bruk for ein gong, var da eine kua vart biti av ein hoggorm. Da skulle ein ta ei skråtobakkbust og koke ho i litt vatn. Så skulle ein smørja dette over der ho vart biti.

Oss laut sjølve ense på vêret og bruke dei gamle vêrmerka. Låg det skodde etter Giålåvatnet, da vart det pent vêr. Og når det bleinkte på takom bortpå Baukholstula, da vart det regn. Når ei kråke eller skjor sette seg på ein staur, vart det au regn.

Når røken utur pipun stod ende til vers, da var kjerringa blid, heitte det seg. Det tykte eg var morosamt å leggje merkje til. Det rauk i mange pipo på Sulseter´n den tida eg var budeie oppå der. Og som oftast stod røyken rett til vers.