Vart det bråk, skulle dei slå med spaden

Dei fleste ungdomane som vart innkalla til arbeidsteneste, møtte fram, også etter at organisasjonen var overteken av NS. Dei fleste såg det ikkje som unasjonalt å delta.. Foto: Sverre J. Hovden. Bilde frå Signe Reidun Graffer/Vegar Skar

CARL HENRIK GRØNDAHL: Ein gong etter 1941 vart Sverre J Hovden frå Hundorp utkommandert til obligatorisk arbeidsteneste saman med andre unge menn frå Midtdalen i vernepliktig alder. Dei held til på Fylkesskulen i Ringebu. Han har tatt desse bilda frå denne tida. Nokon interesserte som vil undersøke dette og skrive ein artikkel i Fronsbygdin?

Arbeidstenesten var inndelt i sveiter med omlag 150 mann i kvar. Alle fekk spader. Dei hadde same funksjon som våpen i militære avdelingar. Dei paraderte og gjekk vakt med spaden, og vart det bråk, skulle dei slå med han. Elles var AT uvæpa.

Arbeidstenesten vart innførd i 1940, basert på frivillig innsats. Hensikten var å bygge opp att krigsramma stader i landet. Mange melde seg, både kvinner og menn. Tvungen arbeidsteneste vart innførd for 20-åringar frå 1941. Den vart lagt opp etter tysk mønster med spadeeksersis og lignande. Eit av hovudmåla var å nazifisere norsk ungdom.

På dagtid arbeidde dei ute med vegbygging, skogplanting, grøftegraving og hjelp i jordbruket.

Stamma i befalskorpset var befal frå den tidlegare norske hæren. Etter at befalet vart pålagt å helse med oppstrekt hand – ei helsing som vart assosiert med NS – slutta mange av dei i AT. Mot slutten av krigen var fleirtalet av befalet medlemer av NS.

Det synest som om det var lite motstand i folkeopinionen mot AT. Dei fleste ungdomane som vart innkalla til arbeidsteneste, møtte fram, også etter at organisasjonen var overteken av NS. Dei fleste såg det ikkje som unasjonalt å delta.

Tidleg i 1944 fanga Heimefronten opp signal om at NS ville innkalle fem årsklasser av unge menn, for så å sende dei til fronten. Det var frykt for at AT-gutane i så fall ville bli tekne først. Heimefronten sende ut parole om ikkje å møte opp verken til arbeidstenesta eller den såkalla arbeidsmobiliseringa. Det vart også gjennomført ein vellukka sabotasje mot AT sine arkiv i Oslo.

AT sine eigne oversikter viser at fleirtalet av dei innkalla møtte til teneste i 1944, trass i Heimefronten sin parole. Men fråfallet var merkbart større enn før, og omdømmet til AT var svekka.

NS-leiaren Vidkun Quisling skriv autografen til ei ung kvinne i den frivillige arbeidstenesten 1943. Foto: Deutsche Bundesarchiv

AT kan bli forveksla med andre arbeidstiltak under krigen– særleg ”nasjonal arbeidsinnsats” (1943) og ”arbeidsmobiliseringa” (1944). Desse tiltaka hadde som mål å få kontroll med norsk arbeidskraft for så å kunne dirigere den dit det var behov. Først og fremst gjaldt det å samtykke i tyske krav. Dei som vart omfatta av tiltaka, kunne beordrast kvar som helst i landet. AT derimot, skulle arbeide for norske interesser. Leirane blei lokaliserte i område der det var viktige samfunnsoppgåver å utføre.

Kjelder: Riksarkivet,  Wikipedia  Lokalhistoriewiki